رصد مواضع رسمی، مناظرات سیاسی و اسناد بالادستی در کشورهای مختلف مؤید آن است که مهاجرت بهمثابۀ پدیدهای جهانیشده، چندوجهی و پیچیده، به دغدغهای جدی و مسئلهای چالشبرانگیز برای سیاستگذاران اغلب کشورهای پیشرفته و درحال توسعه مبدل شده و همزمان به یکی از موضوعات کلیدی در مطالعات اجتماعی، امنیتی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی تبدیل شده است.
این پیچیدگی و دشواریهای مترتب بر آن در حوزۀ مدیریت اتباع بیگانه و بهطور خاص مهاجران افغانستانی در کشور ما نیز بهوضوح مشهود است، بهگونهای که اتخاذ سیاستهای بعضاً متناقض و جزیرهای که در رویکردهای متفاوت میان کنشگران دخیل در نظام سیاستگذاری کشور و فقدان مفروضات پایهای و قابل اجماع برای تصمیمگیری از یک سو، و نیز مختصات خاص کشورهای پیرامون ایران ریشه دارد، کاملاً برجسته بوده و همین رویکردهای مقطعی آسیبهای زیادی را در ابعاد مختلف موضوعی از سرمایۀ اجتماعی گرفته تا برخی چالشهای بالقوه و بالفعل امنیتی، اقتصادی و اجتماعی بر کشور وارد کرده است.
عواملی نظیر تشدید ورود افغانها به ایران متعاقب دور جدید تسلط طالبان بر این کشور (از تابستان ۱۴۰۰ به این سو)، آشفتگی در حوزه سیاستگذاری درباره نحوه مواجهه با مهاجران و پناهندگان، انباشت ناهماهنگیهای ساختاری و سازمانی در حوزه مدیریت اتباع، وضعیت نامساعد اقتصادی کشور ناشی از کژکارکردیها و تحریمها، روند فزاینده رسوب مهاجران افغان، برآمدن نسلهای دوم و سوم مهاجران افغان که در ایران متولد شده و دیگر خود را افغان نمیدانند، دستگاههای مختلف و افکار عمومی را بطور خاص در دو سال اخیر به این نتیجه رسانده است که مسئله مدیریت مهاجران و اتباع بیگانه در کشور به مرحلهای حساس و بحرانی رسیده و نیازمند بررسی و ساماندهی فوری است.
این پدیده، در عین حال که فرصتهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بینظیری را فراهم میآورد، میتواند چالشهایی همچون فشار بر منابع، تنشهای اجتماعی، و مسائل امنیتی را نیز به همراه داشته باشد. با توجه به اهمیت روزافزون پدیده مهاجرت، ضرورت تدوین یک طرح جامع و فراگیر برای مدیریت مؤثر این جریان بیش از پیش احساس شد تا بر اساس الزامات امنیت ملی، اصول حقوق بشری، عدالت اجتماعی و توسعه پایدار تدوین شده و ضمن تأمین امنیت و منافع جامعه میزبان، به حقوق و نیازهای مهاجران نیز توجه ویژه داشته باشد.
به همین منظور، پژوهشگاه مطالعات امنیت و پیشرفت در قالب پروژه کلان ملی و در فاز تولید شناخت قابل اتکا با طرح این پرسش کلیدی که “جمهوری اسلامی ایران چگونه میتواند پدیده مهاجرت اتباع بیگانه (مهاجرین افغانستانی) در ایران را بگونهای که متضمن اهداف و منافع ملی کشور باشد را مدیریت نماید؟
